سنجش سرانه مطالعه در ایران - وبلاگ نرم افزار سریر

به گزارش وبلاگ نرم افزار سریر، خبرنگاران ، علیرضا محمودی، دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی و پژوهشگر: بی شک بالاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساسا فرهنگ هر جامعه، هویت و موجودیت جامعه را تشکیل می دهد. در این میان، در بین عناصر فرهنگ، کتاب و کتابخوانی به عنوان ستون فقرات آن به شمار میرود. رشد و توسعه مالی و سیاسی بدون توجه به ارزش های والای فرهنگی نمی تواند موجب رشد نامتوازن در حوزه های مختلف گردد. امروزه، مطالعه از شاخص های رشد و توسعه هر ملتی محسوب شده و مقدار گرایش افراد به مطالعه، نقش مهمی در پیشرفت و توسعه جامعه دارد.

بحث درباره مقدار و سرانه مطالعه، یکی از مباحث حوزه فرهنگ، است. یکی از اجزای فرهنگ بخش غیرمادی فرهنگ است که درگذشته سینه به سینه و به طور شفاهی از نسلی به نسلی دیگر منتقل می شد، آداب و رسوم و سنت ها، اعتقادات، اخلاق و... است و از مهم ترین عناصری به شما می رود که در گذشته به این صورت به نسل های بعدی انتقال می شد.

پیشرفت های مادی بشر، (بخش مادی فرهنگ بشری) این فرآیند را در کشورهای مختلف با درجه های متفاوت متاثر ساخت؛ به این ترتیب یا پیدایش صنعت چاپ، انتقال آموزه های بشری به سایر نسل ها و نیز توسعه آن در بین جوامع در حد قابل توجهی تسهیل شد. افزون بر این، امکان انتقال معتبر و صحیح تر این آموزه ها فراهم شد.

تغییرات سریعی که در نتیجه صنعتی شدن در کشورهای پیشرفته صنعتی کنونی رخ داد موجب شد تا سنت مکتوب با سرعت زیاد جانشین سنت شفاهی گردد و به این ترتیب مردم این کشورها نیز لزوم اقبال به سنت مکتوب را بسیار بیشتر و عمیق تر از سایر کشورها درک کردند. این شرایط، درحالی است که در سایر کشورها(از جمله ایران) تمایل به استفاده از سنت شفاهی مانند قبل ادامه داشت و هنوز تا حدی پابرجا است.

امروز با وجود پیشرفت های متعدد درحوزه های مختلف، دیگر نمی توان آن را در سنت ها گنجاند، بلکه احتیاج به ثبت و ضبط آن است. امروزه فراوری علم در فرمت کتاب و دیگر فرمت ها و شکل های مختلف صورت می پذیرد. فراوری بیشتر کتاب به معنای فراوری علم و در نهایت داشتن جامعه ای در سطح بالاتر علمی و فرهنگی است. موضوع فراوری کتاب و سرانه مطالعه، می تواند در دو روش مستقیم و غیرمستقیم مطرح گردد:

الف- روش مستقیم: میزان گیری به روش مستقیم نیز مزایا و معایب خاصی دارد. پرسش از مقدار مطالعه فرد، پاسخ دقیق و کاملا عینی به همراه ندارد، زیرا فرد مجبور است میانه مطالعه خود را در یک دوره زمانی معین (مثلا 10 ساعت یا یک هفته) اعلام کند، درحالی که این رقم، رقم تقریبی است. افزون بر این، تمامی خطاهای نمونه ای و غیرنمونه ای که امکان بروز در یک تحقیق به روش پیمایشی را به طور بالقوه دارد، تحقیق حاضر را به چالش می طلبد.

بعلاوه پیمایش در این زمینه (مقدار مطالعه) سودمند است، زیرا اطلاعات مفصل و تفکیک شده ای را در زمینه های مختلف ازجمله: مقدار مطالعه کتاب، روزنامه، مجله، ادعیه، مطالعه دیجیتالی(منابع اینترنتی و الکترونیکی) و دلایل مطالعه و نیز عدم مطالعه در اختیار کارشناسان خبره قرار می دهد که به روش میزان گیری مستقیم (مقایسه شمارگان کتاب) قابل حصول نیست(رضوی طوسی و باقری، 1388).

ب- روش غیرمستقیم: با توجه به اینکه در بیشتر جوامع، فراوری کتاب بر عهده بخش خصوصی است که قاعدتا در پی سود بیشتر است و نشر کتاب بدون پشتوانه کتاب، موضوعیت ندارد. همین موضوع موجب شده است بعضی برای دستیابی به شاخص های مطالعه ازجمله مقدار سرانه مطالعه و مقایسه آن بین کشورها؛ به شاخص های ملموس تری مانند مقدار فراوری و نشر کتاب روی آورند. اگر چه شاخص های اخیر عینی تر و دقیق تر است، اما فقط به طور غیرمستقیم منعکس کننده شرایط کتابخوانی در جامعه مورد سنجش بوده و به آمارهای دقیقی در زمینه مقدار مطالعه منجر نمی گردد.

هرچند باید بین مطالعه و خواندن تفاوت خیلی جدی قائل شویم و بعضی تقاوت های آن شامل موارد زیر است.

- وقتی شما مطالبی را با تمرکز و هدفمند دنبال کنید، شما مطالعه می کنید، این درصورتی است که خواندن با مشاهده همراه باشد.

- مطالعه به کارگیری هدفمند فکر برای کسب دانش یا درک یک موضوع (یا به صورت عملی یا به صورت تئوری) است.

- خواندن، مرور متن به قصد لذت بدون به خاطر سپردن است، این درصورتی است که در مطالعه قصد به خاطر آوردن داشته باشید.

- مطالعه درگیرشدن بیش تر با متن است، ولی خواندن به دست آوردن اطلاعات به وسیله مشاهده است. پس مطالعه، هدفمند، عمیق و درون نگر است، اما خواندن، سطحی، زودگذر، تفننی و برون نگر تلقی می گردد.

فضاهای رسمی(مدرسه، دانشگاه و ..) و غیررسمی (کتابخانه ها و فرهنگسراها، کانون های مطالعاتی و..) می توانند تاثیر بسزای در سرانه مطالعه داشته باشند اما برای سنجش سرانه مطالعه با توجه به موارد فوق الذکر باید به موارد زیر اقت داشت:

-تعداد ناشران، چاپخانه داران و حمایت های دولت از آنان،

-کتابفروشی ها، دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و بعلاوه

-دانشجویان، کتابخانه های عمومی و خصوصی، نویسندگان و مولفان، موسسات فرهنگی و هنری، تبلیغات رسانه ای، سایت های مجازی که در موضوع کتاب فعالیت دارند،

-نشریات و مجلات، منابع اینترنتی و پایگاه های اطلاعاتی، فرهنگ عمومی جامعه که پذیرای خوانش کتاب باشند و.... می توان پایش آن را انجام داد.

درنتیجه براساس جمع بندی، یکی از مهم ترین پیش احتیاجهای مطالعه، وجود ثبات در جامعه است تا افراد بتوانند با وجود آن و به دور از دغدغه ها و نگرانی های فکری، وقت بیشتری را به مطالعه اختصاص دهند.

مسائل مالی یکی از مهم ترین این مسائل و برهم زدن ثبات و آرماش در جامعه است.

پژوهش های مختلف نشان داده شده است که بیشترین عامل مطالعه نکردن به این مواردی مانند نداشتن وقت، مشغله کار و زندگی، نداشتن علاقه، قیمت بالای کتاب های مورد نظر و.. اشاره نمود.

همان طور که اشاره بر نقش موثر خانواده ها، مدرسه، دانشگاه، فرهنگسرها، کتابخانه ها و وسایل ارتباط جمعی به ویژه صدا و سیما در زمینه افزایش مقدار مطالعه و نهادینه کردن آن در سطح جامعه به معنای فراهم کردن ساز و کار مناسب برای افزایش مطالعه تاکید می گردد. همزمان ارتباط میان عرصه های مختلف زندگی اجتماعی(فرهنگی، سیاسی، مالی و آموزشی) اهمیت دارد، زیرا فرآیند مطالعه، ناشی از مجموعه ای از علل، عوامل و ساختارها است. بهبود شاخص های مختلف رفاه اجتماعی در حوزه های فرهنگی، سیاسی و مالی خود به خود به افزایش مقدار مطالعه می انجامد.

منابع:

- رضوی طوسی، سید مجتبی ؛ باقری، لیلا(1390)آنالیز مقدار مطالعه شهروندان تهرانی در سال های 1387 و1388. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات.

- محمودی، علی رضا(1388). مبانی و شیوه های مطالعه. قم: نشر آیینه دانش

توسعه خواندن و مطالعه به تعامل عوامل محیطی (انگیزش از خانه، مدرسه و جامعه) و عوامل بیولوژیکی وابسته است.(محمودی، 1388)